Ebeveynlikte Mindfulness: Çocuklarla Kaliteli Zaman Geçirmek

Bilinçli farkındalık (mindfulness) kavramını, kısaca şimdinin farkında olmak şeklinde özetleyebiliriz. Bu farkındalığı edinebilmek için geçmiş deneyimlerinizden, travmalarınızdan, edinim ve öğrenimlerinizden bağımsız bir bugün algısı geliştirmeniz gerekir çünkü değişim, evrenin en temel kuralıdır. Her şey değişir. Geçmiş ya da gelecek kaygısıyla baktığımızda bugünü göremeyebiliriz. Çevremizde olup bitenleri en doğru şekilde algılayıp değerlendirebilmek için içinde bulunduğumuz anın farkında olmalıyız.

Zaman, insan yaşamında oldukça kritik bir olgudur. Düşünceleri, duyguları, inançları, kültürü ve koşulları belirleyebilir. Her nesil, farklı bir zamanda şekillenir. Ayrıca aynı zamanın ve kültürün içinde yetişen insanlar da birbirlerinden çok farklı değerler geliştirebilir çünkü her insanın doğası farklıdır. Bir ebeveynin, yetiştirdiği çocuğa kendi değerleri, fikirleri, algı ve yargısıyla yaklaşması iki açıdan da doğru sonuçlar vermeyebilir. Her çocuk kendi doğasında, şimdide, yargılanmadan, özgürce büyümelidir. 

Mindfulness Nedir?

Bilinçli farkındalığın ebeveynlikteki rolüne değinmeden önce mindfulness kavramının ne olduğuna biraz değinebiliriz. Mindfulness sözcüğü modern ve popüler bir kültüre ait gibi görünse de aslında 2500 yıllık bir kültürden gelir. Kadim Hint uygarlıkları, evrenin ve var oluşun sırrının doğadaki her zerrede saklı olduğuna inanırdı. Bu yüzden temiz bir zihin, berrak bir ruh ve sağlıklı bir bedenle yaşamayı önemser; anın içindeki her detayı görebilmeyi umarlardı. Görmeleri, bilmeleri, kavramaları gereken her şeye dikkat ederlerdi.

Kadim Doğu kültüründeki insanlar ihtiyaç duydukları berraklığı, temizliği doğada bulabileceklerine inanırlardı. Doğayla iç içe sükûnet içerisinde yaşar, doğadaki taze meyve ve sebzeleri tüketirlerdi. Günümüzde ise insanlar her gün binlerce uyaran arasında yaşamaktadır. Zihin, ruh ve bedenimiz bu uyaranlar içerisinde andan o kadar kopmaktadır ki bazen mutfağa su almaya giderken susadığımızı unuturuz. Yediğimiz yemeğin tadına varamaz, yaşadığımız çok güzel anları fark edemeyebiliriz. Anın farkında olmadan bir boşlukta yaşıyor olmak, zamanla bizi mutsuzluğa sürükler.

Farkındalık kavramını bugün hayatlarımızı yeniden anlamlandırabilmek için kullanabiliriz. Anı fark etmek, kaçırmamak ve yargılamadan anın tadını çıkarabilmek için meditasyon uygulamaları, yoga, nefes alma teknikleri gibi birçok yolu deneyebiliriz. Özellikle farkındalık meditasyonu; düşüncelerimizi, hislerimizi, kendimizi ve etrafımızda olup bitenleri yargılamadan, müdahale etmeden görebilmek için iyi bir yöntemdir. Bununla birlikte günlük hayatta da yapabileceğimiz pek çok farkındalık egzersizi vardır.

Dişlerimizi fırçalarken önceki gün yaşadıklarımız yerine fırçanın sesine, dişlerimizde yarattığı hisse, diş macunun tadına odaklanmak; farkındalığımızı geliştirmemize yardımcı olabilir. Yemek yaparken her bir baharatın kokusunu almak, tenceredeki değişimi izlemek, bıçağın kaşığın sesini dinlemek de farkındalık egzersizine örnek olabilir. Aslında günlük hayatta yaptığımız her şeyi, hissederek ve ne yaptığımızın farkında olarak yapabiliriz. Bu sayede hayatı kaçırmamayı, ondan tat almayı da öğrenebiliriz.

Ebeveynlikte Mindfulness Ne İşe Yarar?

Anı yargısız ve müdahalesiz fark edip yaşamanın öneminden bahsettik. Peki, bu ebeveynlikte neden gereklidir ve nasıl faydalar sağlar? Ebeveynlikte mindfulness; ebeveynin çocukla geçirdiği mevcut vaktin farkında olmasını, çocuğu yargılamadan ve mümkün olduğunca kendi tepkilerini de azaltarak ana dâhil olmasını gerektirir. Bunun içinse ebeveyn hem kendinin hem de çocuğun duygu ve düşüncelerini görebilmeli; yaşadığı toplumun, kültürün ve dünyanın farkında olmalıdır.

Ebeveynlik insanlarda pek çok his ve düşüncenin yoğun olarak yaşanmasına yol açar. Ebeveynler biraz anlık hislerin, biraz da kendi çocukluk deneyimlerinin etkisiyle çocuklarını yargılayabilir. Farkında olmadan verdikleri otomatik tepkilerle onları incitebilir, minik ruhlarında derin izler bırakabilir. Dahası çocuklar, ebeveynlerinin bu tepkiselliğini taklit ederek zamanla benzer kimlikler oluşturabilir. Bu yüzden ebeveynlerin kişisel gelişime önem vermesi, özellikle duyguları ve tepkileri konusunda bilinçli farkındalık geliştirmeleri gerekir.

Çocukla geçirdiği vakitlerde bilinçli farkındalığa sahip olmak, ebeveynin kendi içinde daha iyi ve sakin hissetmesine yardımcı olur. Böylece çocuğun yaşına, enerjisine, doğasına bağlı olmaksızın onu dikkatle ve istekle dinleyebilir. Onu yargılamadan, eleştirmeden, olumsuz tepkiler verip incitmeden kabul edebilir. Durumları ve olayları mevcut ana göre değerlendirerek sağlıklı kararlar verebilir.

Bilinçli farkındalığa sahip ebeveynler tarafından yetiştirilen çocuklar; his, düşünce ve tepki kontrolünü öğrenip hayatları boyunca kullanabilir. Duygularını ve düşüncelerini ifade etmekten korkmaz, bir birey olmanın sorumluluğunu daha kolay taşırlar. Duygusal ve sosyal becerileri güçlü birer yetişkine dönüştüklerinde aile ve sosyal bağlarını daha doğru yönetebilir, ilişkilerde daha başarılı olabilirler. Aksi hâlde ebeveynleri tarafından sürekli eleştirilen, yargılanan ve kısıtlanan çocuklar hayatları boyunca içe kapanma, çekimserlik, öfke gibi davranışlar sergileyebilirler.

Ebeveynlikte Mindfulness Nasıl Uygulanır?

Bilinçli farkındalığa sahip bir ebeveyn olmak; sevgi ve güven içerisinde büyüyen, huzurlu, öz güveni yüksek, sosyal çocuklar yetiştirmek anlamına gelir. Peki, bilinçli farkındalığa sahip olmak tam olarak ne demektir? Mindfulness pratikleri, ebeveynliğe nasıl uyarlanır? Ebeveynlikte bilinçli farkındalık yaratmanın üç basit kuralı vardır:

1. Çocukların Olumlu Davranışlarını Görmek ve Desteklemek

Bilinçli farkındalığın bu ilk adımında çocuğa sevgiyle yaklaşmak, onu izlemek ve görmek gerekir. Olumlu herhangi bir davranışlarında ise bu davranışlarını pekiştirebilmek için onları ödüllendirmek gerekir. Bu ödül bazen sevgi dolu bir kucaklama, bazen dozunda bir övgü cümlesi olabilir. Böylece çocuklar daha olumlu bir kimlik oluşturmaya yönlendirilir. Burada dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta ise olumsuz davranışlardır. Çocukların olumlu davranışlarını pekiştirmek, olumsuz davranışların ve çeşitli davranışların azaltılmasına da yardımcı olacaktır ama yine de olumsuz herhangi bir durumla karşılaşıldığında ebeveynin hislerini ve düşüncelerini kontrol ederek sakin kalması, çocuğa karşı bilinçli bir yaklaşım göstermesi gerekir. Azarlamak, kızmak, bağırmak gibi kontrolsüzce gelişen tepkiler tüm süreci bozabilir.

2. Çocukları Tehlikelerden Korumak İçin Sağlıklı Sınırlar Belirlemek

Bu adımda da yine ebeveynin çocuğu çok iyi izliyor ve anlıyor olması gerekir. Anın, olayların, durumların farkında olmak çocuğun güvende tutulabilmesi için önemlidir. Çocuğun nerede olduğu, ne yaptığı, arkadaş çevresi iyi gözlemlenmeli; bu süreçte çocuğun baskı altında hissetmemesine özen gösterilmelidir. 

Okul ortamı, genellikle çocuk için oldukça güvenlidir. Öğretmenler de tıpkı bir ebeveyn gibi bilinçli farkındalık geliştirerek çocukların gelişimini ve güvenliğini destekler. Ancak pandemiyle gelen dijital dönüşüm süreçleri eğitim alanında da birçok değişime yol açtığı için ebeveynlerin bir öğretmen sorumluluğu da üstlenmesi gerekebilir. Öncesinde kısıtlı saatlerde, kontrollü olarak kullanılan bilişim cihazları ve internet ortamı; artık eğitim sürecinin bir parçası olduğu için ebeveynler bu konudaki dikkat ve hassasiyetlerini artırmalıdır.

İnternet, bilgisayar ve mobil cihazlar neredeyse tüm dünyayı küçücük bir ekrandan evimize taşır. Çocukların internet ve sosyal medya kullanımı konusunda yeterince özen gösterilmediği takdirde bu dünyada kaybolmaları olasıdır. Sosyal medyada siber zorbalığa denk gelmeleri, olumsuz davranış örnekleriyle karşılaşıp taklit etmeleri, internet veya bilgisayar bağımlılığı edinerek yeme, içme, sosyalleşme gibi gelişimsel rutinlerini ihmal etmeleri oldukça mümkündür. Çocukların kötü alışkanlıklar edinmemeleri, yanlış ilişkiler kurmamaları ve suç faaliyetleri, yasa dışı davranışlar gibi olumsuzluklarla erken yaşta karşılaşmamaları için ebeveynlerin bilinçli farkındalık edinmeleri gerekir.

3. Pozitif Aile İlişkileri Kurma

Sık sık ağlayan, inat eden, kendisine sunulan her şeyi reddeden çocukların bütün derdi; fark edilmek ve ilgi görmek olabilir. Ebeveynlerin çocuklarıyla yeterince iletişim hâlinde olmaları, onları dinlemeleri ve dikkate almaları önem taşır. Elbette çocuğa verilen tepki de çok önemlidir. Çocuğun olumsuz davranış ya da sözlerine karşı ebeveynin sessiz kalması, sinirlenip çocuğa küsmesi ya da bağırmak, vurmak gibi aşırı tepkiler göstermesi çocuktaki olumsuz davranışların şiddetlenmesine yol açabilir.

Bilinçli farkındalığa sahip ebeveynler çocukla pozitif ilişkiler kurmaya çalışır. Susmak ya da tepkisiz kalmak da aşırı tepkilerle çatışmayı büyütmek de doğru değildir. Bunun yerine sevgi dolu ve kararlı bir yaklaşımla çocuğa yaptığının neden yanlış olduğu anlatılabilir. Kararlılık ve sevgi, çocuğun çatışmadan vazgeçip yumuşamasına yardımcı olur. Ayrıca ailenin kendi içinde de pozitif ilişkiler kurması, ebeveynlerin birbirleriyle ve diğer çocuklarla sevgi dolu, yapıcı bir iletişim içerisinde olması da çocuğun gelişimini olumlu yönde etkiler.

Bilinçli Farkındalığa Sahip Bir Ebeveyn Olmak İçin Neler Yapmak Gerekir?

İyi bir ebeveyn olmak, bunun için de bilinçli farkındalık edinmek istiyor ancak pratikte bunu nasıl yapacağınızı bilemiyorsanız size birkaç öneride bulunabiliriz.

• Ebeveynlik farkındalığınızı geliştirmek için öncelikle genel anlamda farkındalık becerilerinizi geliştirmeniz iyi olabilir. Bunun için farkındalık meditasyonu ve egzersizlerinden faydalanın. Farkındalığınız arttıkça mindfulness ile iş stresinden kurtulmak, daha sakin ve huzurlu bir kimlik kazanmak da kolaylaşır.
• Anın içinde kalmaya çalışın. Geçmiş ya da gelecekle ilgili kaygılarınızı bir kenara bırakıp şimdinin elinizden su gibi akışına engel olun.
• Çocuğunuzun olumlu ya da olumsuz tüm davranış ve hisleriyle bir birey olduğunu, size ihtiyaç duyduğunu kabul edin. Onu bir anda değiştirmeye çalışmayın. İzleyin, anlayın ve sevgiyle yaklaşın.
• Nefes egzersizleri, gerildiğiniz ya da bunaldığınız anlarda bedeninizdeki stres seviyesinin azalmasına yardımcı olur. Gerginlik anlarında gözlerinizi kapayıp burnunuzdan derin nefesler alın.
• Kriz anlarında önce çocuğunuzu ve etrafı gözlemleyip ne olduğunu anlamaya çalışın. Örneğin alışveriş sırasında aniden ağlamaya başlayan çocuğunuz çok yorulmuş, acıkmış ya da uykulu olabilir. Tüm bunlarla baş edemediği için sizden yardım istiyordur, ona sakince yardım edin.
• Yemek yemeyi reddeden bir çocukla karşı karşıyaysanız onunla çatışmayın. Empati kurarak neden reddettiğini anlamaya çalışın ve anladığınızı ona da hissettirin. Sakince neden yemek yemesi gerektiğini anlatın, sağlıklı yiyeceklerden oluşan birkaç seçenek sunun. Dilediğini seçmesine izin verin. 

• Gece yarısı uyumaya hiç niyeti olmayan bir bebekle baş başa kaldıysanız ne hissettiğinize odaklanıp kendinizi sakinleştirin. Daha önce uyumakta direndiği onlarca geceyi düşünüp gelecekte de bunu yaşayacağınız fikriyle kendinizi yormayın. Bazı geceler uyumakta zorlanmak, bebeklerin doğasında vardır. Bunu şimdi yaşıyor olmanız, sonsuza kadar süreceği anlamına gelmez.
• Çocuklar konuşmayı ve soru sormayı çok sever. Sabırlı olun, asla geçiştirmeyin. Tüm dikkatinizi ona vererek dinleyin. Anlaşıldığını, iletişim kurabildiğini, önemsendiğini hissetmesine izin verin.
• Şefkat duygunuzu güçlendirin. Çocukların hem duygusal hem fiziksel ihtiyaçlarını görebilmek ve giderme arzusu duymak için onlara şefkat duygusuyla yaklaşmalısınız. Arada kendinizden, kontrol ihtiyacınızdan ödün vererek onlara yardımcı olun. Kendinizi suçlamak, ebeveynliğinizi yargılamak istediğinizde kendinize de şefkatle yaklaşın. Her çocuk ve ebeveynin ilişkisi kendi içerisinde şekillenir, kendinizi bu konuda toplum baskısına maruz bırakmayın.

İyi bir ebeveyn olmanın yolu, bilinçlenmekten ve farkındalığı artırmaktan geçer. Bu konuyla ilgili deneyimli kişilerden bilgi almak, ebeveynlik alanında konuşmalar dinlemek için Speakeragency bünyesindeki Ebeveynlik Konuşmacıları’nın sayfalarını ziyaret edebilirsiniz.